معماری ایران از صفویان تا آغاز دوران معاصر

یکی از پر رونق ترین دوره های هنری ایرانی اسلامی ، دوره صفویان است. سلسله ی صفویان در سال 907 هجری به وسیله ی شاه اسماعیل صفوی درتبریز تشکیل شد وبعد از او در سال 930 شاه طهماسب به سلطنت رسید و پایتخت را به قزوین انتقال داد.
در آن زمان پادشاه مغولی هند به ایران پناهنده شد . حمایت شاه طهماسب از او در طول دوران پناهندگی اش سبب شد تا وقتی پادشاه هند به کشورش بازگشت رابطه ی خوبی بین دو کشورازجمله در حوزه ی هنری ایجاد شود. در قزوین در دوره شاه طهماسب بناهایی چون مسجدکاخ و کاروانسرای قزوین ایجاد شد .
یکی دیگر از پادشاهان صفوی شاه عباس بود که دوره ی 42 ساله ی سلطنت او دوره ی شکوفایی هنر در ایران بود در این دوره روابط ایران با اروپا و هند افزایش یافت . شاه عباس پایتخت را به اصفهان برد و این شهر را با بناهای متعدد مانند قصرها، مساجد،کاروانسراها و پلها آراست و بدین ترتیب اصفهان مرکز هنرهای اسلامی شد . در زمان شاه عباس دوم وشاه سلیمان توسعه معماری وهنر همچنان ادامه داشت تا اینکه در سال 1105 هجری شاه سلطان حسین به سلطنت رسید و صفویان را ضعیف و ناتوان کرد وسرانجام در سال1135 سلسله ی صفوی با هجوم افغان ها سقوط کرد .
مورخان قرن دهم و یازدهم هجری را دوران شکوفایی هنر اسلامی در ایران دانسته اند.در این دوره با حمایت شاهان صفوی، هنرهای پارچه بافی ، نقاشی،فلزکاری،سفال گری و حکمرانان در شهرهای دیگردر ایجاد بناهای مذهبی و غیرمذهبی فعالیت چشمگیری داشتند.
در دوران صفویه مکنت، شکوه و زیبایی اصفهان بسیاری از بازرگانان و جهانگردان را به ایران کشاند و بسیاری از آن ها مانند تاورنیه ، کمپفر و شاردان زیبایی وعظمت اصفهان را در سفرنامه های خود وصف کرده اند. در سفرنامه ی شاردان می خوانیم که در زمان دیدار او از اصفهان 162مسجد بزرگ و کوچک، 48 مدرسه، 1082 کاروانسرا و272 حمام بوده است.
در عصرصفوی  سبک معماری قدیم ایران تجدید شد و در طرح بناها شکل مصالح جای خود را باز کرد. اغلب بناها مثل مساجد
مدارس و کاروانسراها به شکل چهار ایوانی بنا شدند. استفاده از کاشی معرق وهفت رنگ برای تزئینات ، رونق فراوان یافت به طوری که ساختمان های مذهبی آن دوره از گنبد، ایوان، طاقنما، سردر ورودی و حتی مناره ها با کاشی آراسته می شدند.
خطاطی و خوشنویسی روی کاشی نیز در آرایش بناهای مذهبی عمومیت یافت و بناهای متعددی با خطوط ثلث،نسخ،نستعلیق و خطوط دیگری تزئین شد.
پس از انقراض حکومت صفویان توسعه ی هنرهای مختلف به شیوهی آن زمان ادامه نیافت و به علل مختلفی از جمله مسائل سیاسی آرامش مناطق مختلف ایران مختل شد. کشمکش های سیاسی، جنگهای داخلی و خارجی در سه دوره ی بعد (افشاریه ، زندیه ، قاجاریه) توسعه ی هنر را تا حد زیادی متوقف کرد . سبک معماری صفویه در سه دوره ی بعد از نیز ادامه یافت اما به رونق و زیبایی آن زمان نبود. دراین دوران به خصوص دوران قاجاریه به دلیل نفذ زیاد اروپاییان در ایران تاثیر هنر اروپا در هنرهای اسلامی داخلی به خصوص در معماری،نقاشی و سفالگری پدیدار شد.
اما در این سه دوره کارهایی هم از جمله مرمت مساجد و ساختمان های ویرانه ی عصر صفویه ، ساخت بناهی مشهوری چون مجموعه ی وکیل شیراز ، مجموعه کاخ های گلستان تهران ، مجموعه بناهای سپهسالار و ... صورت گرفت.